عبدالرحمن بن حجاج

عبدالرحمان بن حجّاج بجلی کوفی معروف به بَیاع سابُری از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) و از وکیلان امام صادق(ع) بود. او تا زمان امامت امام رضا(ع) زنده بود و در زمان ایشان از دنیا رفت. امامان هم عصرش او را در روایات متعددی مدح کرده‌اند و در کتاب‌های رجالی نیز مدح شده و مورد اعتماد است. بنابر قولی، مدتی اعتقاد به فرقه کیسانیه و واقفیه داشت؛ اما سرانجام از عقاید خویش بازگشت و با ولایت امام رضا(ع) از دنیا رفت.

زیست‌نامه

عبدالرحمان بن حجّاج در قرن دوم هجری قمری می‌زیست. کنیه او ابوعلی است. درباره زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. تنها می‌دانیم که اصالتا کوفی و ساکن بغداد بوده است. شغل او را تجارت سابری (پارچه های نازکی که در سابور فارس بافته می‌شد) نوشته‌اند و به‌همین دلیل به او بیاع السابری (فروشنده سابری) لقب داده‌اند. همچنین در کتاب‌های رجالی ذکر شده که وی با امام رضا ملاقات داشته و در زمان امامت ایشان از دنیا رفته است؛ بنابراین وفات وی احتمالا اندکی پس از سال ۱۸۳ قمری رخ داده است. امام صادق(ع)در روایتی، عبدالرحمن بن حجاج را جزو کسانی ذکر کرده که در مدینه از دنیا رفته است.

جایگاه روایی

او در منابع اصلی حدیثی شیعه، پانصد و ده حدیث از سه امام مذکور نقل کرده است. تقریبا تمامی منابع رجالی او را توثیق و تمجید کرده‌اند و حتی شیخ مفید او را از خواص و بزرگان اصحاب امام صادق(ع) دانسته است و بر اساس نقل شیخ طوسی در الغیبة او از نمایندگان و وکیلان امام بود.

چندین روایت در مدح عبدالرحمن بن حجاج از امامان هم‌عصرش وارد شده است. روایت شده که امام کاظم(ع) برای او شهادت به بهشت داده است. یا در روایتی ذکر شده است که حضرت صادق(ع) به او می‌فرمود:

«تکلم کن با اهل مدینه، همانا من دوست می‌دارم که در بین مردان شیعه، مانند تو را ببینند».

امام صادق(ع)، این عبارت را فقط در مورد تعداد اندکی از اصحاب خود، مانند ابان بن تغلب، به‌کار برده است و همین دلیلی بر مبرز بودن عبدالرحمن بن حجاج در بین اصحاب و نیز قدرت کلامی‌اش است. همچنین از امام صادق(ع) روایت شده که:

«هرکس در مدینه از دنیا برود، خداوند در روز قیامت او را در زمره «آمنین» مبعوث خواهد کرد و از جمله ایشان است: یحیی بن حبیب، ابوعبیده حذاء و عبدالرحمن بن حجاج».

تنها یک روایت درباره او نقل شده که ظاهراً در نکوهش اوست. امام کاظم وقتی سخنی از عبدالرحمن به میان آمد، او را «ثقیل علی الفؤاد» (کسی که بر قلب سنگینی می‌کند) خواند. برخی این روایت را توجیه کرده‌اند به اینکه شاید منظور سنگینی او بر دل دشمنان اهل بیت(ع) باشد و شاید به دلیل اسم اوست که مرکب از اسم دو دشمن اهل بیت یعنی عبدالرحمن (عبدالرحمن بن ملجم) و حجاج (حجاج بن یوسف) است. آیت الله خویی معتقد است که این روایت به صورت صحیح نقل نشده و اصل آن «ثقیل فی الفؤاد» (دارای جایگاه ویژه در قلب‌) است که عبارتی دربردارنده مدح است.

عبدالرحمن بن حجاج در برخی از منابع رجالی به پیروی از فرقه کیسانیه و واقفیه متهم شده است؛ ولی بزرگان شیعه معتقدند که او به فرض صحت این اتهام، به راه صحیح بازگشته و با ولایت امام رضا(ع) از دنیا رفته است.

مشایخ و شاگردان

راویانی که عبدالرحمن بن حجاج از آنان روایت نقل کرده است این افرادند:

ابوبکر بن عیاش، ابن ابی لیلی، ابان بن تغلب، بکیر بن اعین، زرارة بن اعین، زید الشحام، سلیمان بن خالد، علی بن یقطین، محمد بن مسلم، منصور بن حازم و...

راویانی که از او روایت نقل کرده‌اند به شرح ذیل است:

ابن ابی عمیر، علی بن رئاب، اسحاق بن عمار، جمیل بن دراج، حسن بن محبوب، حماد بن عثمان، صفوان بن یحیی، عبدالرحمن بن ابی نجران، عبدالله بن بکیر، یونس بن عبدالرحمن و...

آثار

شیخ طوسی، در رجالش، ذکر کرده که عبدالرحمن بن حجاج کتابی دارد که بزرگانی چون صفوان و ابن ابی عمیر به آن اعتماد داشته و از آن نقل کرده‌اند.

پانویس

منابع

• خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز النشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
• طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
• طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، نجف اشرف، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۸ق.
• قمی، عباس، تعریب منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، سید هاشم میلانی، جماعة المدرسین‌.
• کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفه الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات، ۱۳۴۸ش.
• مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‌، ۱۴۱۳ق.
• نجاشی، رجال نجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.